فردای اقتصاد: گزارش مرکز آمار از تورم تیرماه حاوی نکاتی جزئی است که تفاسیر مؤثری می‌تواند داشته باشد. این گزارش‌های ماهانه از سال ۱۳۹۵ تورم را برای دو گروه کالای بادوام و بی‌دوام هم به صورت مجزا اعلام می‌کنند. مقایسه تورم این دو دسته کالا در دو ماه اخیر که رکوردی در تورم سالانه (نقطه به نقطه) به جای گذاشته شده، جالب توجه است. در این گزارش بحث می‌کنیم که چرا تورم کالاهای بادوام می‌تواند مهم باشد و چه برداشت‌هایی از تغییرات آن در ماه‌های اخیر می‌توان داشت.
معنای متفاوت تورم کالاهای بادوام و بی‌دوام
منظور از کالاهای بادوام کالاهایی است که در بلندمدت می‌توانند نگهداری و حتی ذخیره شوند. اما کالاهای بی‌دوام کالاهایی هستند که بیشتر صرف مصرف در کوتاه‌مدت می‌شوند. یک تفاوت مهم کالاهای بادوام و بی‌دوام در اثرپذیری آن‌ها از انتظارات تورمی است. مصرف‌کننده نمی‌تواند مصرف گوشت و لبنیات خود را به خاطر انتظار تورم بالاتر در آینده چندان جلو اندازد، زیرا چنین کالاهایی دوام بلندمدت ندارند که بتوان آن‌ها را نگهداری کرد. اما انتظار افزایش شدید قیمت‌ها در آینده باعث می‌شود افراد خرید لوازم خانگی، خودرو و مانند آن را جلو اندازند و در نتیجه این رفتار، تقاضای کالاهای بادوام زیاد می‌شود و قیمت آن‌ها را افزایش می‌دهد. پس عامل مهمی که توجه‌ها را به تورم این دسته از کالاها برمی‌گرداند این است که شاخص قیمت آن‌ها می‌تواند نماگری برای انتظارات تورمی باشد. شاخص قیمت بدین صورت محاسبه می‌شود که ابتدا یک سال پایه (در آمار اخیر، سال ۱۳۹۵ سال پایه است) انتخاب می‌شود که در آن شاخص قیمت هر کالا برابر صد در نظر گرفته می‌شود. سپس با توجه به رشد قیمت کالاها در یک سبد منتخب، شاخص قیمت سبد مصرفی در هر دوره دیگری حساب می‌شود. رشد این شاخص، تورم را نمایندگی می‌کند.
خوابیدن تب خرید کالاهای بادوام
تورم ماهانه میزان رشد قیمت‌های سبد مصرفی یک ماه را نسبت به ماه گذشته نشان می‌دهد. یک نکته شگفت‌انگیز درمورد تورم ماهانه خرداد و تیر ۱۴۰۱ روند نزولی تورم کالاهای بادوام، هم‌زمان با رشد افسارگسیخته قیمت کالاهای بی‌دوام است. نمودار زیر نشان می‌دهد در حالی که در ماه خرداد، تورم ماهانه کالاهای بی‌دوام با پرشی سریع به ۲۰.۸ درصد رسیده، تورم ماهانه کالاهای بادوام روندی کاهشی داشته و به ۳.۳ درصد نزول کرده است. در تیرماه هم تورم این کالاها فقط ۱.۴ درصد بوده که در مقابل تورم ۵.۱ درصدی کالاهای بی‌دوام و مقدار ۴.۶ درصدی تورم ماهانه کل سبد مصرفی، تورم کمی محسوب می‌شود. طبق نمودار زیر، تورم ماهانه کالاهای بادوام در مقاطعی از سال‌های ۹۷ و ۹۹ از ۲۰ درصد هم عبور کرده بوده و از سوی دیگر در آذر ۹۹ به زیر صفر هم رسیده است. کالاها بی‌دوام اما در پنج سال گذشته چندان به تورم ماهانه دورقمی نزدیک نشده‌اند و رکورد خرداد امسال اتفاق خاصی از این نظر است.
تورم بادوام‌ها شاخصی برای انتظارات تورمی است؟
نکته جالبی که هم در نمودار بالا و هم در نمودار پایین مشهود است، شدت بیشتر نوسانات تورم در کالاهای بادوام است؛ چرا که فوراً تغییر انتظارات تورمی در تقاضای آن‌ها اثر می‌گذارد. اما برای کالاهای بی‌دوام چنین تغییر شدید تقاضایی نمی‌تواند به سرعت رخ دهد و در نتیجه نوسانات آن‌ها کوتاه‌تر است. رکوردزنی تورم ماهانه بی‌دوام‌ها در خرداد هم در اصل به خاطر طرف عرضه و حذف ارز ۴۲۰۰ بود و نه جهش ناگهانی تقاضا ناشی از انتظارات.
نمودار بالا که روند تورم نقطه به نقطه و رکورد تورم سالیانه ۱۳۶.۵ درصدی کالاهای بادوام را در مهر ۱۳۹۹ نشان می‌دهد؛ دورانی که تداعی‌کننده انتظارات تورمی بالا و انعکاس آن در بازار دلار است. از این رو، مقایسه روند شاخص قیمت بادوام‌ها با روند نرخ ارز می‌تواند جالب باشد. این نمودار نشان می‌دهد قیمت کالاهای بی‌دوام در ماه اخیر به اندازه ۷۲.۶ درصد بیشتر از قیمت این کالاها در تیرماه سال قبل بوده است. اما این رشد قیمت سالانه برای کالاهای کم‌دوام و بادوام به ترتیب ۴۴.۵ و ۴۰.۳ درصد بوده است.
همبستگی بالای دلار و تورم کالاهای بادوام
شکل زیر فرازونشیب‌های نسبتاً همراه نرخ ارز و شاخص قیمت کالاهای بادوام را نشان می‌دهد. یک علت احتمالی این همبستگی این است که هر دوی این روندها به مقدار زیادی از انتظارات تورمی تأثیر می‌پذیرند. طبق نمودار، مهرماه ۱۳۹۹ همراه بوده با یک پیک در هر دو روند و سپس تحت تأثیر انتخاب بایدن در آمریکا و فروکش‌کردن انتظارات تورمی، هر دو نمودار روندی نزولی را طی کرده‌اند.
بنابراین در ماه اخیر که نرخ ارز به ثباتی نسبی رسیده، فروکش‌کردن تورم ماهانه کالاهای بادوام این همراهی را تأیید می‌کند. نرخ ارز جدا از این که از انتظارات تأثیر می‌گیرد، می‌تواند روی آن اثر هم بگذارد و رابطه این دو رفت و برگشتی است به این معنا که با هر افزایش نرخ ارزی انتظارات افزایش پیدا می‌کند و اگر افراد سقفی برای نرخ دلار در نظر نداشته باشند، این افزایش می‌تواند دور تند افزایش تورم انتظاری را جدی کند. از طرفی در ماه اخیر با توجه به اخبار نسبتا مثبت از مذاکرات بازگشت به برجام ممکن است انتظارات تورمی تا حدی کم‌نوسان شده باشد. از طرف دیگر ممکن است تحت تأثیر دخالت‌های بانک مرکزی نرخ ارز ثبات پیدا کرده باشد چرا که برخی شواهد (کمتر بودن قیمت اسکناس دلار در تهران نسبت به هرات) این مساله را نشان می‌داد. به هر صورت به نظر می‌رسد کالاهای بادوام سیگنال کاهش انتظارات تورمی می‌دهند.
دیگر شواهد فروکش‌کردن انتظارات
نکته جالب توجه آن است که معمولا افزایش نسبت پول به نقدینگی را به افزایش انتظارات تورمی و سرعت بالای گردش پول در نظر می‌گیرند. این اتفاق طی ماه‌های اخیر جدی‌تر نیز بوده چرا که به عنوان مثال در خرداد نسبت پول به نقدینگی سقف نه‌ساله خود را شکست و به بالای ۲۲ درصد نیز رسید. این افزایش شدید را می‌توان به انتظارات تورمی نیز نسبت داد که بخشی از آن در رشد شدید معاملات مسکن خردادماه (حتی با تعدیل اثرات فصلی معاملات مسکن تهران این مساله واضح است که معاملات خرداد شدیدا بالا بوده است) منعکس شده بود و بخشی دیگر نیز در رشد شاخص قیمت کالاهای بادوام هم در آن ماه (۳.۳ درصد) خود را نشان داد. بنابراین حالا که دلار و کالاهای بادوام این سیگنال را می‌دهند که انتظارات تورمی مقداری آرام گرفته است، می‌توان انتظار داشت در تیرماه نسبت پول به نقدینگی و همچنین معاملات مسکن با کاهش همراه باشند که اطلاعات منتشره توسط مرکز آمار آن را تایید کرده است. اما علت دیگری جز انتظارات تورمی هم می‌تواند سیر نزولی تورم ماهانه کالاهای بادوام را رقم زده باشد
حرکت نقدینگی به سمت کالاهای بی‌دوام
خوراکی‌ها و در کل کالاهای اساسی که قبلاً مشمول ارز ۴۲۰۰ بودند، جزء مهمی از کالاهای بی‌دوام سبد مصرفی خانوارها هستند. جهش قیمت آن‌ها باعث می‌شود خانوارها مجبور باشند بخش بیشتری از پول خود را صرف آن‌ها کنند و در نتیجه منابع برای خرید کالاهای بادوام کمتر می‌شود. در واقع با فرض این که رشد نقدینگی تغییری نکند، انتظار داریم با جهش قیمت تعدادی از کالاها از تورم سایر کالاها کاسته شود. در نتیجه این امکان وجود دارد که افزایش نیاز به پول برای معاملات مربوط به مخارج روزمره، تقاضا را فعلاً برای کالاهای بادوام کم کرده باشد.
تبادل نظر